(By Dr. Hazel Harrison)
Η γνώση είναι δύναμη! Όταν τα παιδιά καταλαβαίνουν τι συμβαίνει στον εγκέφαλο, αυτό μπορεί να είναι το πρώτο βήμα, έτσι ώστε να έχουν την δύναμη να κάνουν επιλογές. Η γνώση μπορεί να είναι εξίσου ισχυρή και για τους γονείς επίσης. Το να γνωρίζουμε πως λειτουργεί ο εγκέφαλος σημαίνει πως μπορούμε επίσης να καταλάβουμε πως να ανταποκριθούμε, όταν τα παιδιά μας χρειάζονται τη βοήθειά μας.
Μερικές φορές ο εγκέφαλός μας μπορεί να κατακλυστεί από συναισθήματα φόβου, λύπης ή θυμού, και όταν συμβαίνει αυτό είναι περίπλοκο-ειδικά για τα παιδιά. Έτσι, το να δώσουμε στα παιδιά τρόπους να καταλάβουν τι συμβαίνει μέσα στο μυαλό τους είναι σημαντικό. Είναι επίσης χρήσιμο, έτσι ώστε τα παιδιά να έχουν συγκεκριμένες λέξεις για τις συναισθηματικές τους εμπειρίες που οι υπόλοιποι θα μπορούν να καταλάβουν.
Δείτε το σαν μια ξένη γλώσσα… Αν και οι υπόλοιποι στην οικογένειά σας μιλούν αυτή τη γλώσσα, τότε θα είναι ευκολότερο να επικοινωνήσετε μαζί τους.
Πώς ξεκινάμε, λοιπόν, τέτοιου είδους συζητήσεις με τα παιδιά μας;
Πώς τις κάνουμε αρκετά διασκεδαστικές για να τους κρατάμε την προσοχή και παράλληλα αρκετά απλές ώστε να τις καταλάβουν;
Αυτός είναι ο τρόπος που εγώ διδάσκω στα παιδιά (και στους γονείς) για να καταλάβουν τον εγκέφαλο.
Παρουσιάζοντας το «σπίτι του εγκεφάλου», ο πάνω όροφος και ο κάτω όροφος.
Λέω στα παιδιά ότι ο εγκέφαλός τους είναι σαν ένα διώροφο σπίτι με τον κάτω όροφο και τον πάνω όροφο. Η ιδέα προέρχεται από το βιβλίο ” Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο” από τους Dr. Dan Siegel και Tina Payre Bryson, και είναι ένας πραγματικά εύκολος τρόπος να βοηθήσουμε τα παιδιά να κατανοήσουν τι συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλό τους. Προχώρησα την αναλογία ένα βήμα παραπέρα, μιλώντας για το ποιοι μένουν στο σπίτι. Τους λέω ιστορίες για τους χαρακτήρες που μένουν στον κάτω και στον πάνω όροφο. Στην πραγματικότητα αυτό που κάνω είναι να τους μιλάω για τις λειτουργίες του νεοφλοιού (ο σκεπτόμενος εγκέφαλος – πάνω όροφος) και του μεταιχμιακού συστήματος (ο εγκέφαλος των συναισθημάτων – κάτω όροφος).
Ποιοι μένουν στον πάνω και ποιοι στον κάτω όροφο.
Τυπικά, οι χαρακτήρες του πάνω ορόφου είναι χαρακτήρες που σκέπτονται, που βρίσκουν λύσεις σε προβλήματα, που προγραμματίζουν, που ρυθμίζουν συναισθήματα, που είναι δημιουργικοί, που είναι προσαρμόσιμοι και με ενσυναίσθηση. Τους δίνω ονόματα όπως ο Ήρεμος Ηρακλής, η Δημιουργική Δανάη και ο Προσαρμόσιμος Προκόπης.
Οι άνθρωποι του κάτω ορόφου είναι αυτοί που νιώθουν. Αυτοί είναι απόλυτα επικεντρωμένοι στο να μας κρατούν ασφαλείς και να βεβαιώνονται ότι οι ανάγκες μας εκπληρώνονται. Τα ένστικτα επιβίωσής μας πηγάζουν από εδώ. Αυτοί οι χαρακτήρες έχουν το νου τους για κινδύνους, σημαίνουν το συναγερμό και σιγουρεύονται ότι εμείς είμαστε έτοιμοι να πολεμήσουμε, να τρέξουμε ή να κρυφτούμε αν έρθουμε αντιμέτωποι με κάποια απειλή. Στον κάτω όροφο έχουμε χαρακτήρες όπως ο Σπύρος ο Συναγερμός, ο Φοβισμένος Φαίδων και τον Επικεφαλή Επαμεινώνδα.
Δεν έχει ουσιαστική σημασία πως τους αποκαλούμε, αρκεί εσείς και τα παιδιά σας να ξέρετε για ποιον (ή τι) μιλάτε. Θα μπορούσατε να δοκιμάσετε να σκαρώσετε δικά σας ονόματα: δοκιμάστε αγορίστικα ή κοριτσίστικα ονόματα, ονόματα ζώων, ονόματα κινουμένων σχεδίων ή εντελώς φανταστικά ονόματα. Μπορεί να προτιμήσετε να βρείτε χαρακτήρες από ταινίες ή βιβλία που αγαπούν, για να βρείτε την κοινή σας “γλώσσα” για αυτές τις εγκεφαλικές λειτουργίες.
Σήμανση συναγερμού: Όταν ο κάτω όροφος παίρνει τον έλεγχο.
Ο εγκέφαλός μας δουλεύει καλύτερα όταν ο πάνω και ο κάτω όροφος συνεργάζονται. Φανταστείτε πως οι σκάλες που συνδέουν τον πάνω με τον κάτω όροφο είναι γεμάτες πάντα με χαρακτήρες που μεταφέρουν μηνύματα πάνω κάτω ο ένας στον άλλο. Αυτό είναι που μας βοηθάει να κάνουμε σωστές επιλογές, να κάνουμε φίλους και να τα πηγαίνουμε καλά με τους άλλους ανθρώπους, να σκαρώνουμε συναρπαστικά παιχνίδια, να ηρεμούμε και να “ξεφεύγουμε” από δύσκολες καταστάσεις.
Μερικές φορές στον κάτω όροφο, ο Σπύρος ο Συναγερμός εντοπίζει κάποιον κίνδυνο, ο Φοβισμένος Φαίδων πανικοβάλλεται και χωρίς πολλά πολλά ο Επικεφαλής Επαμεινώνδας έχει σημάνει τον συναγερμό λέγοντας στο σώμα σου να είναι προετοιμασμένο για κίνδυνο. Ο Επικεφαλής Επαμεινώνδας είναι αρκετά αυταρχικός και φωνάζει : ” Ο κάτω όροφος παίρνει τον έλεγχο τώρα. Ο πάνω όροφος μπορεί να επαναλειτουργήσει όταν θα είμαστε εκτός κινδύνου.” Ο κάτω όροφος του εγκεφάλου “καπελώνει” τον πάνω όροφο. Αυτό σημαίνει πως οι σκάλες που κανονικά ενώνουν τους δύο ορόφους δεν είναι συνδεδεμένες πια.
Μερικές φορές “το καπέλωμα” είναι το ασφαλέστερο.
Όταν όλοι στο σπίτι του εγκεφάλου κάνουν θόρυβο, είναι δύσκολο για τον οποιονδήποτε να ακούσει. Ο Επαμεινώνδας κρατάει τον πάνω όροφο σιωπηλό έτσι ώστε οι κάτοικοι του κάτω ορόφου να προετοιμάσουν το σώμα μας για τον κίνδυνο. Ο Επαμεινώνδας μπορεί να κάνει σινιάλο σε άλλα μέλη του σώματός μας που πρέπει να “ανάψουν” ή να “σβήσουν”. Μπορεί να κάνει την καρδιά μας να χτυπά πιο γρήγορα, έτσι ώστε να είμαστε έτοιμοι να τρέξουμε πολύ γρήγορα, ή τους μυς μας έτοιμους να παλέψουν όσο πιο σκληρά μπορούμε. Αυτός, επίσης, μπορεί να πει σε άλλα μέλη του σώματός μας να μείνουν εντελώς ακίνητα, έτσι ώστε να μπορέσουμε να κρυφτούμε από τον κίνδυνο. Ο Επαμεινώνδας το κάνει αυτό για να μας κρατήσει ασφαλείς.
Δοκιμάστε να ζητήσετε από το παιδί σας να φανταστεί πότε αυτές οι αντιδράσεις θα ήταν ασφαλέστερες. Εγώ συχνά προσπαθώ να χρησιμοποιώ παραδείγματα που δεν θα συνέβαιναν στην πραγματικότητα (έτσι ώστε τα παιδιά να μπορούν να φανταστούν αυτές τις ιδέες σε μορφή παιχνιδιού χωρίς να τρομάξουν). Για παράδειγμα, τι θα έκανε ο κάτω όροφος του εγκεφάλου σου αν συναντούσες έναν δεινόσαυρο στην παιδική χαρά;
Όλοι χάνουμε την ψυχραιμία μας.
Σκεφτείτε κάποια παραδείγματα και μοιραστείτε τα με το παιδί σας για το πώς όλοι μπορούμε να χάσουμε την ψυχραιμία μας. Διαλέξτε κάποια όχι πολύ αγχωτικά παραδείγματα για να χάσουν τα ίδια την ψυχραιμία τους εκείνη την στιγμή.
Να ένα παράδειγμα που θα χρησιμοποιούσα: Θυμάσαι όταν η μαμά έχασε τα κλειδιά του αυτοκινήτου της και είχαμε ήδη αργήσει για το σχολείο; Θυμάσαι πως έψαχνα στο ίδιο μέρος ξανά και ξανά. Αυτό συνέβη γιατί ο κάτω όροφος είχε τον έλεγχο, είχε “καπελώσει” τον πάνω όροφο, έτσι το κομμάτι του εγκεφάλου μου που σκέπτεται δεν δούλευε σωστά.
Όταν ο κάτω όροφος του εγκεφάλου κάνει λάθος.
Μπορεί να υπάρξουν φορές που χάνουμε την ψυχραιμία μας, αλλά χρειαζόμαστε την παρέα του πάνω ορόφου όπως τον Προκόπη που λύνει προβλήματα ή τον Ήρεμο Ηρακλή για να μας βοηθήσουν.
Όλοι χάνουμε την ψυχραιμία μας, αλλά συχνά στα παιδιά συμβαίνει περισσότερο από ότι στους ενήλικες. Στους εγκεφάλους των παιδιών ο Επικεφαλής Επαμεινώνδας είναι υπερενθουσιώδης και μπορεί να πατήσει το κουμπί πανικού και να πυροδοτήσει εκρήξεις θυμού για πολύ μικρά πράγματα και αυτό γιατί ο πάνω όροφος του εγκεφάλου τους είναι ακόμη υπό κατασκευή. Στην πραγματικότητα, αυτό θα έχει ολοκληρωθεί κάποια στιγμή στην τρίτη δεκαετία της ζωής του (περίπου στα 28 έτη). Μερικές φορές όταν θέλω να δώσω έμφαση σ’ αυτό το σημείο, κάνω στα παιδιά την εξής ερώτηση:
Έχετε δει ποτέ την μαμά ή τον μπαμπά να ξαπλώνουν στο πάτωμα του σούπερ μάρκετ ουρλιάζοντας ότι θέλουν σοκολάτα; Τα παιδιά συνήθως γελάνε και το ότι γελάνε είναι καλό σημάδι επειδή σημαίνει πως ακόμα το βλέπουν σαν παιχνίδι άρα ακόμα με προσέχουν και μαθαίνουν.
Τους λέω πως στους γονείς αρέσει η σοκολάτα όσο και στα παιδιά, αλλά οι ενήλικες έχουν εξασκηθεί στο να βάζουν τον Ήρεμο Ηρόδοτο και τον Προκόπη που λύνει προβλήματα να δουλέψουν μαζί με τον Επικεφαλή Επαμεινώνδα και μπορούν (μερικές φορές) να τον εμποδίσουν απ’ το να σημαίνει τον συναγερμό όταν δεν είναι ανάγκη. Χρειάζεται πολύ εξάσκηση και υπενθυμίζω στα παιδιά ότι ο εγκέφαλός τους είναι ακόμα υπό κατασκευή και μαθαίνουν από τις εμπειρίες τους.
Πως φτάνουμε από το κοινό λεξιλόγιο στην συναισθηματική ρύθμιση.
Μόλις έχετε όλους τους χαρακτήρες στο σπίτι του εγκεφάλου, έχετε ένα κοινό λεξιλόγιο που μπορείτε να χρησιμοποιείτε για να βοηθάτε το παιδί σας να μάθει πως να ρυθμίζει (διαχειρίζεται) τα συναισθήματά του. Για παράδειγμα, ” φαίνεται πως ο Επικεφαλής Επαμεινώνδας ετοιμάζεται να σημάνει τον συναγερμό, ας δούμε μήπως ο Ήρεμος Ηρόδοτος μπορεί να στείλει ένα μήνυμα που να λέει: ” Πάρε μερικές βαθιές ανάσες”.
Το λεξιλόγιο του σπιτιού του εγκεφάλου επιτρέπει επίσης στα παιδιά να μιλούν πιο ελεύθερα για τα λάθη τους, δεν εμπεριέχει κριτική είναι παιχνιδιάρικο και μπορεί να συζητηθεί σαν κάτι ξεχωριστό απ’ αυτά. Φανταστείτε πόσο δύσκολο είναι να πείτε ” Χτύπησα την Ιωάννα σήμερα στο σχολείο” σε σύγκριση με το ” Ο Επικεφαλής Επαμεινώνδας έχασε την ψυχραιμία του σήμερα.” Όταν το λέω αυτό στους γονείς μερικοί ανησυχούν πως δίνω στα παιδιά τους μια κάρτα ελευθέρας – ” Δεν μπορούν απλά να κατηγορούν τον Επαμεινώνδα για τις αταξίες τους”. Σε τελική ανάλυση το όλο νόημα, όλου αυτού, είναι να καταστήσουμε τα παιδιά ικανά να μάθουν λειτουργικούς τρόπους να διαχειριστούν μεγάλα συναισθήματα, και σ’ αυτό θα βοηθήσουν και οι συζητήσεις για το τι πήγε στραβά. Αν τα παιδιά νιώθουν ότι μπορούν να συζητήσουν τα λάθη τους μαζί σας, τότε θα έχετε την ευκαιρία να ενώσετε την παρέα του πάνω ορόφου του δικού σας εγκεφάλου με του δικού τους και εξασκηθείτε στην επίλυση προβλημάτων μαζί. Αυτό δεν σημαίνει πως αποφεύγουν τις επιπτώσεις ή μικραίνει η υπευθυνότητά τους. Απλά σημαίνει πως μπορείτε να κάνετε ερωτήσεις όπως : ” Πιστεύεις πως υπάρχει κάτι που θα μπορούσες να κάνεις για να βοηθήσεις τον Επαμεινώνδα να κρατήσει την ψυχραιμία του;”
Το να γνωρίζουμε για το σπίτι του εγκεφάλου μπορεί επίσης να βοηθήσει τους γονείς στο πως να ανταποκριθούν όταν το παιδί τους είναι πλημμυρισμένο από φόβο, θυμό ή λύπη. Έχετε πει ποτέ στο παιδί σας να ηρεμήσει, όταν έχει χάσει την ψυχραιμία του; Εγώ το έχω κάνει… Κι όμως.. γνωρίζουμε ότι στο σπίτι του εγκέφαλου, ο Ήρεμος Ηρόδοτος μένει στον πάνω όροφο και όταν ο Επαμεινώνδας χάσει την ψυχραιμία του, δεν υπάρχουν πολλά που μπορεί να κάνει. Το παιδί σας μπορεί να έχει ξεπεράσει το σημείο όπου μπορεί να ηρεμήσει μόνο του. Μερικές φορές, οι γονείς (δάσκαλοι ή φροντιστές) μπορεί να χρειαστεί να βοηθήσουν τα παιδιά τους να βρουν ξανά την επικοινωνία των δύο ορόφων και αυτό μπορεί να γίνει με ενσυναίσθηση, υπομονή και πολύ συχνά με το να παίρνουμε εμείς οι ίδιοι πολλές βαθιές αναπνοές.
Ποιο είναι το επόμενο βήμα;
Μην περιμένετε να “μετακομίσετε” όλους τους χαρακτήρες στο σπίτι του εγκεφάλου και να ” αδειάσουν τις βαλίτσες τους” την ίδια μέρα. Το να μετακομίζεις παίρνει χρόνο το ίδιο και το να μαθαίνεις για τον εγκέφαλο. Ξεκινήστε την συζήτηση και επανεξετάστε το. Μπορεί να χρειαστεί να βρείτε δημιουργικούς τρόπους να εξερευνήσετε το σπίτι του εγκεφάλου με το παιδί σας. Εδώ είναι μερικές χρήσιμες ιδέες :
1. Ζωγραφίστε το σπίτι του εγκεφάλου και όλους τους χαρακτήρες
2. Ζωγραφίστε το πώς μοιάζει ο εγκέφαλος όταν ” καπελώνεται” από τον κάτω όροφο.
3. Βρείτε ένα κόμικ, και κόψτε κολλήστε χαρακτήρες στον πάνω και κάτω όροφο.
4. Γράψτε ιστορίες για τις περιπέτειες των κατοίκων του σπιτιού του εγκεφάλου.
5. Χρησιμοποιήστε ένα κουκλόσπιτο (ή αν δεν έχετε 2 κουτιά παπουτσιών το ένα πάνω απ’ το άλλο) και γεμίστε τα με τους χαρακτήρες του πάνω και κάτω ορόφου.
Το πρωτότυπο άρθρο:
Μετάφραση: Λίο Εμμανουηλίδου